Virüslerin Yapısal Özellikleri

NÜKLEİK ASİT

Virüslerin aktif infektif üniteleri nükleik asitlerdir. DNA virüslerinde genom tek bir moleküler yapı halindedir.

Bazı RNA virüsleri ise birden çok parçalı genom içerir;

• Reovirus (Rotavirus) 10-12,
• Orthomyxovirus (Influenza) 7 (C tipi) veya 8 (A ve B tipi),
• Bunyaviridae (Hantaan virüs, tatarcık humması virüsü) 3,
• Arenoviridae 2 segmentli RNA bulundurur.

İnsan immün yetmezlik virüsü (HIV) hariç tüm virüsler haploiddir, yani tek bir genetik kopya içerirler. HIV ise birbirinin aynısı iki genetik kopya içerir, bir anlamda diploiddir.

İnsanda hastalık yapabilen; DNA virüsleri, Parvoviridae kapsamındakiler hariç çift, RNA virüsleri ise Reovirus hariç tek sarmallıdır (ipliklidir). İnsanlar için önemli DNA virüslerinin genomları lineer ya da sirküler olabilir:

KAPSİD

Saf protein yapılardır. Virüslerin şeklini verir. Zarfsız virüslerin konak hücreye yapışmasını sağlar. Kapsidin en küçük yapı birimi olan protomerler kapsomeri, bunlar da kapsidi oluşturur. Görevleri şunlardır:

Peplomer (gp)
DNA/RNA
Kapsid
Lipid zarf
Matriks proteini

• Nükleik asiti nükleazlardan ve diğer dış etmenlerden korur.
• Özgül konak hücresi reseptörlerine bağlanmayı sağlar.
• Yapısal simetriyi verir.
• En önemli antijenik determinantlarını içerir.
Nükleik asit ve kapside, birlikte nükleokapsid adı verilir. Kapsomerlerin geometrik dizilimine göre üç değişik virüs nükleokapsid şekli tanımlanmıştır:
a) İkozahedral (kübik) simetrili: Yirmi adet üçgen oluşturacak şekilde görünen kapsidleri ifade eder (HBV ve Poxviridae dışında kalan insan DNA virüsleri, Picornaviridae, Flaviviridae, Retroviridae, Togaviridae).
b) Helikal: Kapsidleri “tükenmez kalem yayı” görünümündedir (Myxoviridae, Rabiesvirus).
c) Kompleks yapılı: Poxviridae, HBV.

ZARF

Bazı virüsler, replikasyon sürecinde konak hücresinin sitoplazmik membranını veya nükleus membranını çevresine sararak tomurcuklanma şeklinde konaktan ayrılırlar. Yeni konağa da füzyon ile girerler. Bunlara zarflı virüsler denir. Çoğu zarflı virüste, zarfın çatısını oluşturan ve konak hücreden edinilen bu lipid katmanın içine, replikasyonun son aşamasında, virüsün tomurcuklanacağı bölgeye glikoprotein çıkıntılar sokulur. Bu çıkıntılardaki proteinler virüs tarafından kodlanır. Sonuç olarak zarf lipoprotein yapısında bir örtüdür. Viral zarfta, lipidlere eşlik eden iki tür protein bulunur:

• Glikoprotein (gp) çıkıntılar: Bazı virüslerde zarftan dışarı doğru uzanan ve konak hücrenin özgül reseptörlerine bağlanmayı sağlayan proteinlerdir.
Örneğin; HIV’in gp 120 ve gp 41’i, kuduz virüsünün gp G’si, miksovirüslerin nöraminidaz ve hemaglütininleri bunlardan bazılarıdır. Bu glikoproteinler peplomer birimlerinden oluşmaktadır.

• Matriks proteinleri: Glikoprotein çıkıntıların bağlandığı, virüsü çepeçevre saran ve bu yapıların nükleokapsid ile ilişkisini sağlayan yapılardır.