Hayvanlarda Sindirim Sistemleri ve Sindirim Fizyolojisi

Tüm hayvanlarda organik maddelerin kendi yapı taşlarına yıkımı çok benzer kimyasal reaksiyonlarla gerçekleşir. Sindirim kanalının tüp şeklinde olması farklı kimyasal reaksiyonların farklı kısımlarda meydana gelmesine olanak sağlar. Sindirim sistemi, sindirim kanalı ile bu kanalla ilişkili salgı bezlerinden oluşur.

Sindirim kanalının başlıca kısımlarını ağız, farinks, özafagus, mide, onikiparmak bağırsağı, ince bağırsak, kolon, rektum ve anüs oluşturur. Sindirim kanalı ile ilişkili bezler tükrük bezleri, karaciğer ve pankreastır. Sindirim sisteminin görevlerini yerine getirmesinde sinir sitemi ve hormonlar kontrol sistemi olarak görev yaparlar.

Besinin sindirim kanalında ilerlemesi, sistemde yer alan düz kasların periyodik hareketi sayesinde gerçekleşir. Bu harekete peristaltik hareket denir.

En ilkel hayvan grubu olan Porifera’da (süngerlerde) sindirim sadece hücre içi sindirimdir. Bunlarda sindirim sistemi gastral boşluktur. Bu sistemin içinde yer alan bazı hücreler (koanositler) su akımı ile sürüklenen besin maddelerini kamçıları ile toplarlar ve içlerine alırlar. Daha sonra bu besin maddeleri arkeositler (gezici hücreler) tarafından alınarak sindirilir ve organizmanın diğer bölgelerine dağıtılır.

Biraz daha gelişmiş bir sindirim sistemi Coelenterata’da görülür. Bunlarda her ne kadar gastrovasküler boşluklarında proteinin hücre dışında parçalanmasını sağlayan bir proteaz enzimi bulunsa da hakim olan sindirim şekli hücre içidir. Hydrozoa’da gastral boşluğu kaplayan tabakada bulunan hücreler sindirim görevini üstlenmiştir.

Sölenterelerden Mercanlarda mezentrik flament gastral boşluğa proteazlar salgılar. Sonra polipeptitleri absorbe eder ve sindirim hücre içinde kofullarda tamamlanır.

Yassıkurtlardan Turbellaria’da (Planaryalar) gastrovesküler kanal hem sindirim hem de dolaşım görevi yapar. Turbellaria’dan bir grupta sindirim çoğunlukla hücre içidir. Bağırsakta sıralanmış büyük hücreler fagositiktirler. Besin bunların içlerindeki besin kofullarında sindirilir. Yine Turbellaria’nın bir kısmında sindirim sisteminde anüs yoktur, yani sindirim sisteminin tek açıklığı vardır.

Mollusca’da hücre içi ve hücre dışı sindirim çeşitli durumlar gösterir. Lamellibranşlarda (Midyeler) tükrük bezleri bulunmaz yemek borusu kısadır, mide torba gibi şişkindir ve bir çift orta bezi ile ilişkilidir. Bu bezlerin hücreleri içerisinde ve bol olarak bulunan gezici ameobositlerde protein, yağ ve dissakkaritler sindirilir.

Arthropoda’da ektodermin invaginasyonu sonucu, ağız boşluğu ve farinks meydana gelmiştir. Ayrıca mide de ektodermden kaynaklanmaktadır. Birçok eklembacaklıda besis sindirim kanalında ortabağırsağın başlangıcında oluşturulan bir zar (peritrofik zar) ile çevrilir. Besin bu zar içinde sindirilirken aynı zamanda sistem besin içinde bulunabilecek zararlı maddelerden korunur.

Hücre dışı sindirimin tam olarak görüldüğü en ilkel grup Annelida’dır. Bu grupta sindirim sistemi ağız, farinks, özefagus, kursak, taşlık, bağırsak ve anüsten oluşur.

Omurgalı hayvanların beslenme özelliklerindeki farklılıklar sindirim sistemlerinde bazı adaptasyonların meydana gelmesine yol açmıştır. Örneğin, alınan besin tipine bağlı olarak ağız yapılarında değişmeler meydana gelmiştir. Bazı su kuşlarının gagaları avlarını yakalayabilmek için en uygun şekli almıştır. Yine kuşlarda besini depo edebilen kursak adı verilen bir yapı gelişmiştir. Bu yüzden kuş besinini olabildiğince hızlı alarak kursağında depo eder. Ot yiyen hayvanların bağırsaklarının et yiyenler oranla daha uzun olması, besin maddelerinin emilimini artırmak için geliştirilen bir adaptasyondur.

Bazı farklılıklarına rağmen omurgalı hayvanların sindirim sistemleri birbirlerine benzerlik de gösterir. Örneğin omurgalı hayvanların tümünde sindirim sistemi ağız, özefagus, mide, karaciğer, safra kesesi, pankreas, bağırsaklar ve anüsten oluşur. Özellikle evrimsel süreç içinde memelilere doğru gidildikçe mide, karaciğer ve pankreas gelişmiş, bağırsak yüzeyi genişlemiştir