LYS, YGS, İnsanda Sindirim Sistemi Konu Anlatımı

İnsanda sindirim sistemi:

İnsanlar diğer canlılar gibi yaşamak için enerjiye ihtiyaçları vardır. Enerjiyi de besinlerden alırlar. Bunun için insanda özel bir sistem gelişmiştir. Bu sisteme sindirim sistemi diyoruz. Sindirim sisteminin elemanları;
1-Ağız:
A)Görevi:

• Sindirim Sistemi ağızda başlar
• mekanik sindirim ve Kimyasal sindirim vardır.
• Besinin yapısındaki kimyasalları algılar.

B)Yapısı:

• Diş:En Önemli yapılardan biridir. Mekanik sindirimin gerçekleşmesine yardımcı olur.
• Damak:Ağız ve burun boşluğunu ayırarak memelilerde mekanik sindirime yardımcı olur.
• Dudak ve yanaklar:Emme,içme,besinlerin dişler üzerinde tutulması
• Dil:Besinlerin tadını algılamak,besinleri dişler üzerinde hareket ettirmesine ve yutulmasına yardımcı olur.
• Tükürük bezleri:

Tükürük Bezlerinin İçeriği:

• Su,mukus,amilaz,Na ve Ca iyonları bulunmaktadır.

Görevi:

• Besinlerin ıslatılıp yumuşatılması.
• Besin partiküllerinin yapışmasını sağlayarak lokma haline getirilmesi.
• Ağız içini nemli ve kaygan tutulması
• Nişastanın sindirimi.
• Ağız içinin hafif bazik değerde tutmak.

Not: Tükürük salgısının kontrolü, kalıtsal ve şartlı reflekslerle gerçekleşir.

C)Ağızda kimyasal sindirim:
Ağızda Kimyasal Sindirim olarak sadece nişastanın sindirimi başlar.
Amilaz
Nişasta+(-H2O) ————>Dekstrin + Maltoz
D)Emilim: Su, Bazı ilaçlar ve zehirlerin emilimi gerçekleşir ancak beslenme için önemsizdir.
2-Yutak:
A)Görevi:

• Ağız tarafından alınan besinlerin yemek burusuna iletilmesine yardımcı olur
• Burun ya da ağızdan alınan havanın soluk borusuna iletilmesini sağlar
• Alınan besim ya da hava içindeki mikroorganizmaları engellemek( Uyarmak)

B)Bağlantıları: 

• Ağız boşluğu
• Östaki  borusu
• Burun boşluğu
• Yemek borusu
• Soluk borusu

3-Yemek borusu:
A)Görevi:
Yutkunma ile kendisine gelen besinleri peristaltik hareketleri  ile  düzenli aralıklarla mideye iletmek.
B)Yapısı:

• İçte: Mukoza katmanı bulunur.
• Ortada:Uzunlamasına ve halkasal olarak yerleşmiş kaslar bulunur bunların peristaltik hareketleri ile besinler düzenli aralıklarla mideye taşınır.
• Dışta :Seroza bulunur.

C)Mekanik sindirim:
Yoktur.
D)Kimyasal sindirim:
Ağızda başlayan nişasta sindirimi devam eder.Organın yapısında enzim içeren salgılar üretilmez.
E)Emilim:
Gerçekleşmez.

4-Mide:
A)Görevi:

• Depolama
• Mekanik sindirim
• Kimyasal sindirim
• İletim
• Mikroorganizmaların öldürülmesi
• Emilim!

B)Bağlantıları:
Kardia bölgesinde yemek borusu ile pilor bölgesinde ise ince bağırsaklarla bağlantılıdır.
C)Dokusal oluşum :

• İçte: katlanmalar yapıp yüzey alanını artıran mukoza bulunur.salgı bezleri bu katmanda bulunur.
• Ortada:Kasdokusu bulunur.Uzunlamasına, halkasal ve çapraz yerleşen kasların hareketi ile midede yoğurma hareketleri oluşur.Bu hareketler besinlerin midede tutulması salgılarla karışması ve kısmen de mekanik sindirime uğratılmasını sağlar.
• Dışta:Seroza katmanı bulunur.

Not:Midenin Kardia bölgesinde yemek borusu ile ve pilor bölgesinde 12 parmak bağırsağındı ile halkasal kaslardan oluşmuş sifinkter denen kapılar taşır bunlar mide içeriğinin kontrollü şekilde yemek borusundan mideye ve mideden 12 parmak bağırsağına iletilmesini sağlar.

D)Salgıları ve Görevleri:
a)İç salgı:
Gastrin:Mide dış salgısını uyarır.
b)Dış salgılar:

• Epsin:Proteinleri sindirmek
• Lap:Süt proteinlerini kazein (Peynirleştirmek) haline dönüştürmek.
• Mukus:
  • Sindirim yüzeyini nemli ve kaygan tutmak
  • HCL ve enzimlerin etkisinden dokuları korumak
• HCL:   *Pepsinojeni pepsin haline getirmek.
  • Bazı mineralleri redükleyerek emilebilir hale getirmek.
  • Besinlerle gelen mikropları öldürmek.
  • Proteinlerin sindirimi için asidik ortam oluşturmak.
• Amilaz ve lipaz :mide ortamında etkisizdirler.

c)Mide salgılarının kontrolü:
1-Sinirsel:

• a)Besin görme
• b)Mide gerilmesi
• c)Stres

2-Hormonal:

• Gastrin (Artırıcı etkiye sahip mideden salgılanır.)
• Enterogastron: (Azaltıcı etkiye sahip , incebağırsaklardan salgılanır.)

E)Kimyasal sindirim:

• Midede sadece proteinlerin sindirimi olur:Amilaz ve lipaz üretilmesine karşın asidik ortam olduğu için etkisizdirler.
• Mide içeriğinin ph’sı 1,5-2 dir.
• Mide öz suları ile karışmış yarı sindirilmiş içeriğe kimus denir.
• Midede karbonhidratların ve yağların sindirimi ortamın asidik olmasından dolayı gerçekleşmez.

5-İnce bağırsaklar:

• Duedonum (Onikiparmak bağırsağı)-
• jejenum(Boş bağırsak)
• ileum(Kıvrımlı bağırsak) adı verilen üç kısımdan oluşur.

A)Bağlantıları:Duedomum kısmında  midenin pilor bölgesi ,virsung kanalı ile pankreas ve koledok kanalı ile karaciğer (Safra kesesi) bağlantılıdır.  İleum ile kalınbağırsaklar
B)Dokusal oluşum:
a)İçte:Mukoza bulunur. Bu katmanda salgı bezleri , yüzey artırıcı dokusal katlanmalar olan villuslar  ve hücresel oluşumlar olan microvilluslar bulunur.
b)Ortada:Kas katmanı vardır.Uzunlamasına ve halkasal yerleşen kaslar incebağırsakların peristaltik hareketlerini oluşturur.
c)Dışta: Seroza bulunur.

İnce barsaklardan enine kesit
C)görevi:

• Kimyasal sindirimi gerçekleştirmek
• Emilimi gerçekleştirmek
• Besinleri kalınbağırsağa iletmek

D)İnce bağırsaklarda görev yapan salgılar,görevleri ve kontrolleri:
a)İnce bağırsak iç salgıları ve görevleri:Bu salgılar midenin asidik içeriği ince bağırsaklara geçtiğinde üretilir.

• Enterogastron:Mide faaliyetlerini yavaşlatır.
• Kolesistokinin:Safra kesesini uyararak safra salgısının koledok kanalından duedonuma boşalmasını sağlar.
• Sekretin:Pankreastan su ve alkali tuzların salgılanmasını ve virsung kanalı ile duedonuma boşalmasını sağlar.
• Pankreozimin: Pankreastan enzim içerikli salgıların virsung kanalı ile duedonuma boşalmasını sağlar
• Enterokrin: İnce bağırsağın dış salgı bezlerini uyarır.

b)Safra salgısı:
1-İçeriği: Su, yağ asitleri, safra pigmentleri,safra tuzları,elektrolitler
2-Görevi:

• Ortamı alkalileştirmek.
• Yağların sindirimine yardımcı olmak.
• Antiseptik ödevi ile bağırsakların bakteri florasını dengelemek.
• Yağ ve yağda eriyen vitaminlerin emilimini sağlamak.

Not:Safra salgısında safra tuzlarında azalma olursa kolesterol çökelerek safra taşlarını meydana getirir.
c)Pankeratik salgılar ve görevleri:

• Su ve alkali tuzlar:( ph:8,5) Asidik mide içeriğini alkalileştirip ortamı kimyasal sindirime hazırlamak
• Tripsin:Polipeptidlerin sindirimini sağlamak
• Lipaz:Yağların sindirimini sağlamak
• Amilaz:Nişastanın sindirimini sağlamak
• Kimotripsin:Polipeptid leri sindirmek

d)İncebağırsak salgıları ve görevleri:

• Mukus:Yüzeyin kayganlaşması ve enzimatik etkilerden dokuları korumak.
• Enterokinaz:Pankreastan inaktif halde salgılanan tripsinojeni aktif enzim tripsin haline çevirir.
• Peptidaz:Peptidlerin sindirimini sağlamak.
• Amilaz:Nişastanın sindirimini sağlar.
• Maltaz maltozu, Laktaz  laktozu,  sukraz  sukrazı monosakkaritler haline çevirir.
• Nukleaz:nucleik asitlerin sindirimini sağlar.

e)Safra,pankreatik salgılar ve incebağırsak salgılarının salgılanma kontrolü:

1-Sinirsel kontrol (Önemi tartışmalı)
2-Hormonal kontrol (Asidik içerikli besinlerin duedonuma geçmesi.)
E)Kimyasal sindirim:
a)Karbonhidratların sindirimi: 
Pankreastan üretilen amilaz ve ince bağırsaklardan üretilen amilaz,maltaz,laktaz, sukraz etkilidir.
b)Proteinlerin sindirimi:
Kısmen sindirilip polipeptidler haline gelmiş proteinler üzerine önce pankreatik enzim tripsin ve kimotripsin etkili olur daha sonra ince bağırsak enzimi olan erepsin etkili olur.

c)Yağların sindirimi:
Sadece ince bağırsaklarda gerçekleşir. Safra salgısı varlığında pankreatik lipaz etkili olur.
F)Emilim:
Emilimin %95 ‘i bu organda gerçekleşir. Emilimi artırmak için bu organın iç yüzeyinde dokusal oluşum olan villus ve hücresel yapılar olan microvilluslar bulunur.Bu yapıların sayesinde iç yüzey 100m2 lik emilim alanı oluşur.
Aktif taşınma ile hızlı şekilde gerçekleşen glikoz,galaktoz,bazı amino asitler ve elektrolitlerin emilimi jejenum kısmından olurken , yavaş ve daha yoğun ve önemli emilim ileumdan gerçekleşir.
Alınan besinlerdeki monosakkaritler, amino asitler,yağ asitleri ve gliserit, vitaminler, mineraller, su,ilaçlar vb. organik ve inorganik maddeler difüzyon, kolaylaştırılmış difüzyon ve aktif taşınma ile alınırlar.Bazı kısa polipeptidler pinositozla alınabilirler bunun beslenmede önemi olmamakla beraber alerjik reaksiyonların oluşmasından dolayı önemlidir. Bazı amino asitler, glikoz , galaktoz ve elektrolitler ise aktif taşınma ile alınır.
Not:Aktif taşıma ile emilenlerin emilim hızları oldukça fazladır.
Not: Bazı maddelerin emilim kuralları

• Ca minaralinin  emiliminde Parathormon ve vitamin D etkendir.
• Fe aktif taşıma ile emilirler.
• Vitamin C ise Fe emilimini kolaylaştırır.
• Suda eriyen vitaminler(B-C) yağda eriyen vitaminlere (A-D-E-K) oranla daha hızlı emilirler.
• A-D-E-K vitaminlerin emilimi yağların emilimine bağlıdır.
• Na iyonları aktif taşıma ile emilirler ve su pasif olarak bu iyonları takip eder.

6-Kalın bağırsaklar:
A)yapısı:

• İçte:Dokusal katlanmalara sahip mukoza
• Ortada:Uzunlamasına ve halkasal yerleşmiş kaslar;Bunlar devamlı olmayıp yer yer kesiklikler gösterir.Bu nedenle kütle peristasisi görülür.(Peristaltik dalgalanmalar organ boyunca devam etmeyip,yer yer kesikliğe uğrar.)
• Dışta:Seroza bulunur.

B)Kısımları ve bağlantıları: 
Yükselen kolonla ileum ile bağlantılıdır.Enine kolonla devam eder.İnen kolon rektum ile anüsle bağlantı kurar.
C)Salgıları:
Kalın bağırsaklarda sadece mukus salgılanır enzimatik salgıları bulunmaz.
D)Mekanik sindirim:
Gerçekleşmez.
E)Kimyasal sindirim:
Bu organda enzim üretilmediği için kimyasal sindirime katılmaz ancak burada yaşayan simbiyotik canlıların ürettiği enzimlerle kısmen kimyasal sindirim gerçekleşir.
F)Emilim:

• İnce bağırsaklardan sonra en önemli emilim bu organda görülür.
• İnce bağırsaklarda emilmemiş glikoz ve amino asitler
• İnce bağırsaklarda emilmemiş safra tuzlarının emilimi
• Bazı elektrolitlerin emilimi
• Sindirim artıkları içinde bulunan suyun emilimi
• Simbiyotik bakterilerin ürettiği K ve B grubu vitaminlerin emilimi gerçekleştirilir.

G)Salgıları ve görevleri:
•             Mukus:İç yüzeyin kayganlaşması besinlerin hareketinin kolaylaşması.
Not: Nukleik asitlerin sindirimi ve emilimi: Mide enzimleri kromatindeki proteinleri sindirir.Oluşan nukleik asitler bağırsaklarda pankreas enzimi olan nukleazla nukleotidlere parçalanır.Nukleotidler bağırsak enzimi olan fosfatazla nukleozidlere dönüşür .Sindirim sonucu oluşan nucleozidler ince bağırsaklardan emilirler.Sindirim dokularda (Hücrelerde) gerekirse devam eder.
Karaciğer:
Sindirim salgılarının kontrolü:
1-Sinirsel:
Ağza besinin alınması,Organa besinin girmesi Besinin görülmesi, kokusunun alınması ,Besini hatırlatan herhangi bir uyaranın (ses,renk,şekil vb.)algılanması. salgıların oluşumunu uyarır.
2-Hormonal:
Mide ve ince bağırsaklardan üretilen hormonlar mide,safra,pankreas ve ince bağırsakların salgı üretmesini uyarır.
Not:Sinirsel uyarılar hızlı ancak kısa süreli ve az, hormonlar ise yavaş ancak uzun süreli ve çok salgı oluşumuna neden olurlar.
Notlar:

• Sindirim sisteminde mekanik sindirimin görüldüğü yapılar: Ağız (Dişler) ve Midedir.(Kas hareketleri)
• Sindirim sisteminde sindirim enzimi üreten yapılar: Ağız,Mide,İnce barsak,Pankreas
• Salgıları ile sindirime yardımcı olan yapılar: Ağız, Mide,
• İnce barsak,Pankreas,Karaciğer
• Emilimin görüldüğü yapılar( Çoktan aza doğru):İnce bağırsaklar,Kalın bağırsaklar,Mide(Ağız: Çok az ve inorganik maddeler)