Jump to content

Temel Parçacıklar Nasıl Üretilir?


Önerilen İletiler

Elektron ve proton gibi kararlı parçacıklar için bir sorun yoktur, bunları üretmek için -örneğin elektronu- bir parça metali ısıtmak yeterlidir ve bir elektron demeti elde etme istiyorsak, bir pozitif yüklü plaka koyup delik açarsak eğer bu elektronlar delikten geçerek belirli elektron demetlerini oluşturmaktadırlar, proton elde etmek istiyorsak eğer hidrojeni iyonize ederek (elektronunu kaybederek, aslında buna da gerek yoktur çünkü proton elektrondan daha ağır olduğu için elektronları savurarak kendi yoluna devam etmektedir fakat bu durum protonu hedef olarak kullandığınız zaman geçerli olacaktır) proton üretebilirsiniz, fakat daha ilginç daha doğrusu egzotik parçacıklar üretmek için birçok yönteme ihtiyacınız olacaktır, bunlar;

Kozmik ışınlar: Dünya esasında sürekli bir yüksek enerjili parçacıklar bombardımanı altındadır (protonlar örneğin) fakat bu parçacıkların kaynağı şuan için bir sır gibidir, atmosferde çarpışan bu yüksek enerjili parçacıklar sürekli olarak üzerimize yağan ikincil parçacılar (çoğunlukla müon ve nötrinolar) üretirler. Bu durumun esasında iki avantaj, iki de dezavantajı vardır, bunlar avantaj olarak, serbesttirler ve enerjileri laboratuvarda üretebileceğinizden çok daha fazla olabilir, dezavantajları ise, uygun büyüklükte bir dedektöre düşmeleri çok düşüktür ve hiçbir şekilde kontrol edilemezler, bu nedenledir ki, kozmik ışın deneyleri biraz sabra ve şansa ihtiyaç duyar.

Nükleer reaktörler: Bir radyoaktif atom çekirdeği parçalandığında dışarıya çeşitli parçacıklar yayarlar -nötronlar, nötrinolar vs.- burada biraz açmak gerekirse proton ve nötron gibi atom çekirdeğini oluşturan parçacıklar alfa parçacıkları, elektron ve pozitron gibi parçacıklar beta ve fotonlar gama ışınlarını oluşturur.

Parçacık hızlandırıcıları: Başlangıç elektron ve proton gibi parçacıklarla başlanır, daha sonra bunlar yüksek hızlara ivmelendirilir ve bir hedefe çarptırılır, Ortaya çıkan parçacıkları soğurucular ve mıknatıslar yardımıyla ayırabilirsiniz, bugünlerde ise bir başka hedefe yönlendirilen yoğun parçacıklar müon, pion, kaon gibi parçacıklar üretilebilir. Kararlı parçacıklar -elektron, proton gibi- güçlü mıknatıslarla yönlendirilerek, gerekirse daha sonra kullanılmak üzere yüksek hızlarda saatlerce dönebilen dev depolama halkalarına gönderilirler.

Burada üretmek istediğiniz parçacık ne kadar ağırsa, üretmek isteyeceğiniz enerjide o kadar fazla olacaktır, tarihin seyrine bakacak olursak, ilk önce hafif parçacıklar üretilmiştir (elektron örneğin) daha sonra ise daha ağır parçacıklar, bunlar ise yüksek hızlardaki enerjiler sonucu elde edilmişlerdir. Bir parçacığı belirli bir hedefe göndermek yerine
kafa kafaya çarpıştırırsak eğer, göreli enerjimiz o kadar fazla olacaktır, tabi bunun için iyi bir hedefleme gerektirir. Bunun için günümüzde birçok deney kesişen depolama halkalarında çarpışan demetler sonucu yapılmaktadır, eğer bir parçacık hızlandırıldığında çarpışma esnasında diğer parçacığı kaçırırsa diğer tarafta tekrar onunla çarpışabilir, yüklü parçacıklar ise ivmelendiğinde ışıma yapar dolayısıyla enerji kaybeder, dairesel hareket durumunda bu ışıma sinkroton olarak adlandırılır, bu durum ise kesişen depolama halkalarını ciddi anlamda sınırlar, bu yüzden depolama halkaları proton gibi ağır parçacıklar üzerinde hakimken, elektron gibi daha hafif parçacıklar doğrusal/lineer çarpıştırıcılar kullanılır.

Günümüzde ise en büyük parçacık hızlandırıcısı Fermilab’da bulunan Teravatron’dur, protonantiproton çarpıştırma hızı yaklaşık 1 TeV’dir, bunu daha sonra süperiletken-süper hızlandırıcısı takip edecekken bazı gecikmeler sonucu ve aksaklıklardan dolayı bunu daha sonra CERN’de bulunan LHC büyük hadron çarpıştırıcısı takip etmiştir. Bu çarpıştırıcının en büyük verisi ise Higgs bozonun bulunması olmuştur. Kesin olmamakla birlikte LHC’den sonra Uluslararası Doğrusal Hızlandırıcı – UDC gelecektir. Fakat hızlandırıcılar o kadar büyük hale gelmişlerdir ki daha fazla büyümelerine imkan yoktur, bundan dolayı parçacık fizikçileri artık yolun sonuna gelmişlerdir, parçacık fizikçileri artık kozmolojiye veya astrofiziğe yönlenmek durumunda kalacaklardır ya da temel parçacıklara daha yüksek hızlar nasıl kazandırılır onun üzerinde yeni fikirler üreteceklerdir.

Kaynaklar :
[1]. Temel Parçacıklara Giriş – David Griffits (Çev.Edit: Prof. Dr. Gülsen Önengüt) – Nobel Yayınları – 2015
[2]. Higgs Bozonu – Christophe Grojean/Laurent Vacavant (Çev: İsmail Yerguz) – Say Yayınları – 2014

largehadronc.jpg

Yorum bağlantısı

Yorum yazmak için hesap oluşturmalı veya giriş yapmalısın.

Yorum yapmak için üye olmanız gerekiyor

Hesap oluştur

Hesap oluşturmak ve bize katılmak çok kolay.

Hesap Oluştur

Giriş yap

Zaten bir hesabınız var mı? Buradan giriş yapın.

Giriş Yap

Hakkımızda

Biyoloji Günlüğü ülkemizdeki biyoloji öğrencileri, mezunları ve çalışanları adına kar gütmeyen bir proje olarak 9 senedir faaliyetlerine yılmadan devam etmeye çalışan masum bir projedir. Lütfen art niyetinizi forumdan uzak tutunuz. Bize iletişim formu aracılığıyla ulaşabilirsiniz.

Dilerseniz biyolojigunlugu@gmail.com veya admin@biyolojigunlugu.com adresine mail de gönderebilirsiniz. Bizimle arşivinizi paylaşmak isterseniz wetransfer.com üzerinden biyolojigunlugu.com adresine dosya transferi olarak iletmeniz yeterlidir, sizin adınıza paylaşılacaktır.

Sitemiz bir "Günlük" olarak derleme yayın, yorum, diyalog ve yazılara vermektedir. Güncel biyoloji haberleri ve gelişmelere ek olarak özellikle sosyal medyada gözden kaçan, değerli gördüğümüz tüm içeriğe kaynak ve atıflar dahilinde sitemizde yer vermekteyiz. Bu sitede verilen bilgilerin kullanım sorumluluğu tümüyle kullanıcıya aittir. Sayfalarımızda yer alan her türlü bilgi, görsel ve doküman sadece bilgilendirmek amacıyla verilmiştir.

Biyoloji Günlüğü internet sitesi 5651 Sayılı Kanun’un 2. maddesinin 1. fıkrasının m) bendi ile aynı kanunun 5. maddesi kapsamında Yer Sağlayıcı olarak faaliyet göstermektedir. İçerikler, ön onay olmaksızın tamamen kullanıcılar tarafından oluşturulmaktadır. Yer Sağlayıcı olarak, kullanıcılar tarafından oluşturulan içeriği ya da hukuka aykırı paylaşımı kontrol etmekle ya da araştırmakla yükümlü değildir.

Yer Sağladığı içeriğin 5651 Sayılı Kanun’un 8 ila 9. maddelerine aykırı şekilde; kişilik haklarınızı ihlal ettiğini ya da hukuka aykırı olduğunu düşünüyorsanız mail adreslerimizden iletişime geçerek bildirebilirsiniz. 

Bildirimleriniz dikkatle ve özenle incelenmekte olup kişilik haklarınızın ihlali ya da hukuka aykırılığın tespiti halinde mevzuat kapsamında en kısa sürede işlem yaparak bilgi vereceğiz.

×
×
  • Yeni Oluştur...

Önemli Bilgilendirme

Kullanım Şartları, Gizlilik Politikası, Forum Kuralları sayfalarına göz atınız.