Göllerin Ekolojik Olarak Sınıflandırılması

[Biyolokum]

Göl  suyunun fiziksel ve kimyasal yapısı sucul canlıların yaşamlarını sürdürebilmeleri, gelişip üreyebilmeleri için başlıca çevre şartlarını oluşturur. Ayrıca meteorolojik şartlar, göle giren ve çıkan akarsuların durumu da etkilidir. Göller ekolojik olarak başlıca bentik ve limnetik olmak üzere 2 bölgeye ayrılarak incelenir.

1-      Bentik Bölge:  Kıyı dip yapısıyla ilgili bölgelerdir. Bu bölgede yaşayan bitki ve hayvan türlerine genel olarak bentik canlılar ve bunların dipte oluşturduğu topluluğa bentos denir. Bentik  bölge suyun kara ile birleştiği kıyı şeridinden başlayarak en derin  dip bölgesine kadar tüm göl dibini kapsar. Bentik bölge 3 bölgeye ayrılarak incelenir.

a-       Littoral Bölge: Suyun kara ile birleştiği kısımdan köklü(çiçekli) su bitkilerinin kaybolduğu derinliğe kadar uzanır. Bu bölgede dalga hareketleri nedeniyle erozyon olduğundan dip oldukça büyük taş, çakıl ve benzeri maddelerle kaplıdır. Ayrıca iyi ışık aldığından çiçekli sucul bitkiler boldur. Bu bitiler diğer canlılar için besin barınak oluşturur. Çok dalgalı büyük göllerde sucul angiospermler (tohumlu bitkiler) bulunmaz. Sadece dibe bağımlı veya serbest yaşayan algler vardır.  Littoral bölgede çok çeşitli habitat ve ekolojik niş bulunduğundan yaşayan canlı sayısı da diğer bölgelerdekindne daha fazladır. Bu bölgede yaşayan su bitkileri  genellikle kıyıdan derinlere doğru belli bir sıra içerisinde gelişir, kıyıya en yakın kısımda Scirpus(Sazlık), Thypa(kamış) ve Juncaea(hasır sazı) gibi su üstü bitkileri suyun üzerine çıktığı bu bölge üst littoral bölge denir. Bu bitkiler sudaki mineral ve diğer elementleri ve havanın CO2’ini kullanrak besin sentezi yaparlar.

Biraz daha derinde  sadece yaprakları su yüzüne Nymphacaceae, Lemna, Azolla 8su eğriltileri) gibi yüzücü yapraklı bitkiler yaşar. Bu bölgeye de orta littoral bölge denir.

Daha derin sularda ise; gövde ve yapraklarda dahil, hiç su yüzüne ulaşamayan Potamogeton, Elodea, ve Ceratophyllum gibi su altı bitkileri bulunur. Bu bölgeye de alt littoral bölge denir.

Littoral bölgenin genişliği derin ve verimsiz göllerde çok dar olduğu halde sığ göl ve göletlerde geniş bir alanı kaplar. Littoral bölgenin genişliği gölün verimliliği konusunda bir fikir verebilir.

b-      Sublittoral Bölge: Littoral bölge ile profundal arasında geçit oluşturur. Dip eğimi fazla ve daha ince maddelerden yapılmıştır. Işık kittoral bölgeye göredaha azdır. Buna bağlı olarak bentik mikroflara da azdır. Oksijen, canlıların yaşaması için yeterlidir. Littoralde  yaşayan gastropodların ölmeleri  sonucukabuklar bu bölgede birikerek tabakalr oluşturabilir. Rüzgar ve dalga bu bölgede kısmen etkilidir. Bu bölgede pekcypodlar ve dipter larvaları çoğunluktadır.

a-       Derin Bölge = Profundal Bölge: Sublittoralden  başlayarak derinlere doğru tüm göl gibini kapsar. Üzeri çok ince çamurla kaplıdır. Çok az veya hiç ışık olmaz. Su sıcaklığı tek düzedir. Oksijen çok azalır. Buna karşılık metan, karbondioksit ve karbonik asit miktarları artar. Dolayısıyla oH yükselir. Profundal bölge çürüme olaylarının yoğun olduğu bir kısımdır. Canlı olarak genellikle Chaoborus larvaları ve Tubifex türleri yaşar.

1-      Limnetik Bölge (Pelajik Bölge): Su bitkilerinin bittiği yerden başlayan dip ve kıyı ile ilişkisi olmayan açık su bölgesine limentik veya pelajik bölge denir. Bu kısımda suda serbestçe yüzen veya sürüklenen pek çok mikroskobik bitki ve hayvan grupları yaşar. Bunlara plnakton veya pelajik canlılar denir. Pelagos adı da verilen pelajik canlılar suda pasif hareket edenlere plankton, aktif hareket edenler nekton ve su yüzeyine  bağımlı olanlar nöston olmak üzere 3 gruba ayrılır. Limnetik bölgenin rüzgarla dalgalanan üst kısmı iyi ışık aldığı için gün boyu fotosentetik alg  ve primer üreticiler tarafından organik  bileşikler üretilir. Organik karbon bileşiklerinin sentezlediği bu bölgeyi trofogenik bölge denir. Kıyıya doğru gidildikçe littoral maokrofit ve bentik algler de aynı tabakada bulunduğundan bu kısımda trofogenik bölge epilimnion veya gölün üst bölgesidir.  Güneş ışınlarının girebildiği epilimnionun algal üreticileri rüzgarın etkisiyle bölgede devamlı olarak dağılır. Bu bölgenin planktonunu fitoplanktonik ve zooplanktonik canlılar oluşturur.

Trofogenik bölgenin altında güneş ışınlarının ulaşamadığı bölgeye trofolitik bölge veya hipolimnion denir. Burada oksijen tüketimi ve çürüme olayları fazladır. 2 bölge arasında fotosentez ve oksijen tüketimi olaylarının karıştığı bir bölge vardır ki buraya kompensasyon veya denge düzeyi adı verilir.